Nog nooit heb ik zo’n heldere schrijffilosofie gelezen als in Clear and Simple as the Truth, van Francis-Noël Thomas en Mark Turner. Zij benaderen schrijven als vooral een intellectuele activiteit, waar je niet zozeer trucjes voor hoeft te leren, maar waar je vooral bij moet leren denken.
Thomas en Turner maken zich in dit boek sterk voor de ‘klassieke stijl’, waarin de schrijver vooral haar visie op de wereld toont, alsof de tekst een venster is – geen spiegel. De schrijver wuift: ‘Kom, kom kijken. Als je op mijn plek staat, dan zie je precies dezelfde waarheid als ik. Zo ziet de wereld er écht uit.’
Zonder dikdoenerij
Natuurlijk is er altijd wat af te dingen op de stelligheid, of op de waarheid van je uitspraken, maar zolang je schrijft, neem je je eigen woorden wel serieus.
Deze vorm van klassiek proza is begonnen met Descartes, zeggen Thomas en Turner. In gewone taal, zonder dikdoenerij, vroeg Descartes zich af hoe het nu zat met God en de wereld en de waarheid. Hij schreef zijn Discours de la Méthode, zó dat de lezer in zijn schoenen zou kunnen staan – en al lezend het perspectief van de schrijver kan innemen.
En zonder doelgroep!
Opmerkelijk: in principe kan elke lezer in Descartes’ schoenen staan: hij schrijft niet voor een specifieke doelgroep, zoals wel bij een vonnis, een voorbeeld van een ‘praktische stijl’, aldus Thomas & Turner. Zo praktisch is Descartes bepaald niet. Hij schrijft in principe voor iedereen.
In plaats van een venster kan een tekst ook een spiegel zijn. Dan leer je als lezer vooral veel over de schrijver, maar weinig over de wereld. Voor dagboeken en briefwisselingen is zo’n romantische stijl natuurlijk heel geschikt.
Essayisten blinken soms ook uit in een zelf-reflexieve stijl waarin de taal niet functioneert als een transparant medium waarin je de wereld uitdrukt, maar waarin de tekst zelf onderwerp is van reflectie.
Het is allemaal waar, hoor, dat de woorden niet de dingen zijn, dames en heren, maar het is oud nieuws. Helaas krijg je er meestal niet zulke interessante teksten van.
Dat geldt ook voor teksten die aankondigen wat er verderop in de tekst te lezen valt, in trant van: ‘In paragraaf 1.2. zal ik…’. Dit soort zelfreflectie is handig voor de schrijver maar hinderlijk voor de lezer.
Theologie
Gek genoeg gaat een transparante, klassieke stijl uit van discutabele ideeën, zoals dat de waarheid kenbaar is, en dat taal de wereld kan beschrijven zoals die echt is.
Thomas & Turner noemen dat een theologie, alsof schrijvers denken dat de verhouding tussen taal en denken en wereld echt op die manier in elkaar zit. In feite zijn die vooronderstellingen geen geloof maar een methode, een manier van denken en schrijven waar we al eeuwen bijzonder mee vertrouwd zijn. Je krijgt er de mooiste teksten van.